Nerwica lękowa dotyka coraz większej ilości osób. Powoduje, że pacjenci gotowi są zrezygnować z podejmowania wielu aktywności, przyjemności tylko po to, by uniknąć objawów. Podobnie jak w każdym z typów zaburzeń lękowych, wiodący jest tutaj mechanizm błędnego koła, czyli wzajemnego wpływania na siebie emocji i reakcji ciała. Głównie dotyczy osób dorosłych, ale także nastolatków. Pacjenci często przyznają, iż w zaawansowanym stanie nerwicy lękowej trudno określić co pojawia się najpierw - myśl, emocja, czy niepokojące objawy somatyczne. Takie wymieszanie objawów powoduje, że zanim zostanie rozpoznana nerwica, trzeba wykonać szereg badań. Szczegółowe diagnozowanie somatyczne często pozwala stwierdzić istnienie jakiś zmian (niedobory witamin, zaburzenia hormonalne, choroby), które jednocześnie mogą powodować czasowe uspokojenie oraz/lub jeszcze bardziej potęgują występowanie objawów. Jeśli ktoś cierpi na zaburzenia nerwicowe od co najmniej roku i rozpoczął drogę diagnostyczną, przyzna, iż został przebadany w niemalże każdym z możliwych kierunków, a lekarze nic nie znaleźli - i tu pojawia się kolejny obszar powodujący lęk: \\\\"pewnie jestem chory na tak poważną chorobę, której lekarze nie potrafią rozpoznać, dla mnie już nie ma wyjścia, na pewno umrę, nie zniosę kolejnego napadu, nikt mi nie potrafi pomóc\\\\". Takie wypowiedzi są typowe w sytuacji, gdy nie można stwierdzić żadnej choroby, a objawy ciągle się utrzymują, narastają i żadne leczenie somatyczne nie przynosi poprawy (lub czasowo działa na zasadzie efektu placebo).
Poznaj Objawy Nerwicy Lękowej Nerwica lękowa to zaburzenie, w którym wiodącym objawem jest lęk. Pojawia się on w różnych sytuacjach i z różnym natężeniem, powodując przy tym objawy somatyczne. Lęk często jest opisywany przez pacjentów w dwóch kategoriach: jako lęk dotyczący wydarzeń (najczęściej jako lęk przed śmiercią własną lub kogoś z rodziny) lub lęk nieuzasadniony. Ten nieokreślony lęk zwykle także dotyczy osób lub wydarzeń, jednak pacjenci mają do takiego rozumienia utrudniony dostęp z powodu różnych doświadczeń i emocji. Potrafią powiedzieć, że przeżywają lęk, ale trudno im połączyć emocje z obiektem lęku. Paradoksalnie, często pacjenci z zaburzeniami lękowymi pokazują, że mają bogate życie wewnętrzne, są empatyczni, wrażliwi, potrafią nazywać emocje, jednak jest obszar i ich własnym życiu psychicznym, który jest dla nich samych niedostępny.
Im bardziej nie mają dostępu do własnych nieświadomych obszarów, tym bardziej obawy ulegają nasileniu. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że mechanizmowi "błędnego koła" towarzyszy cała gama mechanizmów obronnych, które mają za zadanie ochronę przed trudnymi treściami. Czasem lęk jest tak silny, że konieczne jest włączenie leczenia farmakologicznego, gdyż objawy na tyle paraliżują życie pacjenta, że nie jest on w stanie funkcjonować w domu, w pracy, wśród ludzi.
Przypomnijmy bardziej szczegółowo objawy typowe dla zaburzeń lękowych. Wyróżnia się trzy grupy objawów nerwicowych. Należą do nich:
Objawy Somatyczne - Fizyczne Nerwicy
czyli dotyczącymi ciała, mogą być bóle i dolegliwości związane ze zwiększony napięciem wewnętrznym, np.
Objawy Nerwicowe Dotyczące Sfery Poznawczej
Przyczyny Nerwicy Lękowej
Po zgłoszeniu się do terapeuty pacjenci bardzo często przedstawiają konkretne, logiczne rozumienie tego, co się z nimi dzieje, jak przeżywają swoją sytuację, jednak po pewnym czasie, w trakcie leczenia, przyznają, że już od dawna czuli, iż warto by było zająć się jakimiś wydarzeniami, coś poukładać, przepracować, od czegoś odpocząć, podjąć jakąś aktywność, jednak istniały takie okoliczności zewnętrzne i wewnętrzne, które nie pozwalały na swobodę działania. Doświadczenie pokazuje, że przyczyna nerwicy lękowej leży głębiej, nie tyle w ciele, co w duszy. Funkcjonowanie w dwóch rzeczywistościach - powinności i woli - czasem bywa bardzo konfliktowe. Jedni radzą sobie lepiej inni gorzej z różnego rodzaju presją, zarówno z własnej strony, jak i z przeżywanymi naciskami płynącymi z otoczenia. Jeśli obszary konfliktów wewnętrznych są bardzo silne, ważne dla pacjenta, trudno wtedy podejmować decyzję bez poczucia winy, trudno o dokonywanie wyboru bez przeżywania silnej utraty dotyczącej tego, co zostaje pominięte. Na co dzień często nie zastanawiamy się nad takimi wewnętrznymi dylematami, nie słuchamy uważnie siebie, nie ma na to czasu. Jednak nasza psychika rządzi się swoimi prawami i wcześniej czy później zakomunikuje, że jest coś, nad czym trzeba się pochylić, czym trzeba się zająć. Zagłuszanie emocji powoduje, że te trudne treści dają o sobie znać w inny sposób, czyli poprzez lęk.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja jest wiodącą przyczyną niesprawności i niezdolności do pracy na świecie oraz najczęściej spotykanym zaburzeniem psychicznym. Choruje na nią w ciągu całego życia kilkanaście procent populacji osób dorosłych. Choroba ta dotyka dwa razy częściej kobiet. Co dziesiąty pacjent zgłaszający się do lekarza pierwszego kontaktu z powodu innych dolegliwości ma pełnoobjawową depresję, a drugie tyle osób cierpi z powodu pojedynczych objawów depresyjnych. Niestety ponad połowa tych przypadków pozostaje nierozpoznana, a spośród osób z rozpoznaną depresją jedynie połowa otrzymuje adekwatne leczenie. Z tego względu niezwykle ważną dla każdego (nie tylko dla lekarza) kwestią jest znajomość natury i objawów depresji oraz podstaw jej diagnostyki i leczenia.
DEPRESJA
Depresja to choroba, którą można i należy leczyć, jej objawy mogą mieć charakter zarówno nawracający, jak i przewlekły. Obecnie dostępne są coraz lepsze metody terapii, które z jednej strony zapewniają większą skuteczność, a z drugiej – są coraz mniej obciążające.
Jakie są jej objawy?Stopniowa utrata radości życia i odczuwania przyjemności, umiejętności cieszenia się rzeczami i wydarzeniami, które do tej pory były odczuwane jako radosne, aż do całkowitego ich zaniku (anhedonia). Obniżenie nastroju i przeżywania, połączone ze zobojętnieniem („jest mi wszystko jedno, co się dzieje i co się stanie”), poczucie pustki. Czasami zmienny (labilny), drażliwy nastrój, trudność w kontrolowaniu włtroju oraz smutek (mające głęboki i przenikliwy charakter, doświadczane przez większość czasu), płacz, który coraz trudniej kontrolować, a czasami niemożność panowania nad własnymi emocjami, impulsywność niezgodna z dotychczasowym zachowaniem.
Ograniczenie aktywności życiowej, stopniowa utrata dotychczasowych zainteresowań, trudności w podejmowaniu różnych czynności i działań, aż do skrajnego zaniechania tych czynności (abulia) – na przykład niemożność wstania z łóżka, wykonania najprostszych czynności higienicznych, jak ubranie się, umycie, uczesanie. Stopniowa utrata energii życiowej i zmniejszenie wrażliwości na bodźce emocjonalne (apatia). Wzmożona męczliwość, przewlekłe zmęczenie z ograniczeniem codziennej aktywności. Czasami pobudzenie psychoruchowe z poczuciem zwiększonego napięcia wewnętrznego, niepokoju oraz niemożnością znalezienia sobie miejsca.
Myślenie depresyjne to pesymistyczna ocena własnej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, utrata poczucia własnej wartości, zaniżona samoocena, poczucie bycia bezwartościowym, niepotrzebnym. Czasami urojenia depresyjne (fałszywe sądy, w których prawdziwość pacjent wierzy, pomimo daremnych prób skonfrontowania go z rzeczywistością) dotyczące poczucia winy, bycia grzesznym, karanym, skazanym, czy też dotyczące biedy, ubóstwa, braku jakichkolwiek perspektyw na przyszłość dla siebie i rodziny. Obecność takich urojeniowych myśli jest bezwzględnym wskazaniem do konsultacji u psychiatry.
Lęk wprawdzie nie jest typowym objawem depresji, ale bardzo często jej towarzyszy. Pacjentowi, choć ma poczucie stale utrzymującego się lęku, trudno określić, czego konkretnego się boi (lęk nieokreślony). Lęk niejednokrotnie ma charakter przewlekły, jego nasilenie stopniowo narasta i zmniejsza się (lęk wolno płynący), często jest umiejscawiany przez pacjenta gdzieś w środku ciała, na przykład w klatce piersiowej.
Narastające poczucie utraty sensu życia, bezsens życia, poczucie beznadziejności, myśli rezygnacyjne, myśli o śmierci. Może to być pragnienie śmierci drogą naturalną („chciałbym usnąć i więcej się nie obudzić”, „proszę Boga o śmierć”, „chciałbym ulec jakiemuś wypadkowi”), aż do myśli o popełnieniu samobójstwa. Myśli samobójcze pojawiają się często wbrew woli pacjenta, który stara się sobie z nimi radzić, ignorować je, ale z czasem staje się to coraz trudniejsze. Często wtedy pacjent „woła o pomoc”, m.in. informując o tym otaczające osoby. W skrajnych przypadkach pacjent zaczyna myśleć, w jaki konkretny sposób popełni samobójstwo (tendencje samobójcze). Może być ono szczegółowo zaplanowane, ale też może być impulsywne – nieplanowane i nagłe. Myśli rezygnacyjne, o śmierci, o samobójstwie również są bezwzględnym wskazaniem do konsultacji psychiatrycznej.
W przebiegu depresji często występują też inne mniej typowe dolegliwości, które często utrudniają właściwe rozpoznanie i bywają przyczynami błędów diagnostycznych. Wśród nich należy wymienić następujące grupy objawów:
Kiedy należy zgłosić się do psychiatry?Zawsze wtedy, gdy stan zdrowia psychicznego budzi szczególny niepokój danej osoby lub otaczających ją ludzi.
Jeśli objawy depresji o niewielkim lub umiarkowanym nasileniu utrzymują się przez 2–4 tygodnie, niezależnie od wywołujących je przyczyn, wskazana jest konsultacja psychiatryczna. Jeśli ich nasilenie jest znaczne, konsultacja psychiatryczna powinna się odbyć jak najszybciej. Jeśli objawy depresyjne utrzymują się zaledwie 2–3 dni, ale ich występowanie powtarza się często lub cyklicznie (np. co miesiąc), także wskazana jest wizyta u psychiatry.
Do poddania się badaniom w kierunku depresji powinny skłonić między innymi następujące stany: chroniczna (tj. trwająca ponad miesiąc) bezsenność, przewlekły ból, przewlekłe choroby somatyczne (np. cukrzyca, choroba niedokrwienna serca i stany przed- czy pozawałowe, niedoczynność i nadczynność tarczycy), choroby neurologiczne (w tym udar mózgu), niewyjaśnione objawy somatyczne, częste wizyty u lekarza nieprzynoszące diagnozy lub poprawy samopoczucia pacjenta, okres poporodowy, nadużywanie i uzależnienie od substancji psychoaktywnych, ciężkie stresujące wydarzenia życiowe.
Nawet w przypadku pojawienia się pojedynczych myśli samobójczych, nad którymi pacjent ma poczucie kontroli, bez tendencji samobójczych – bezwzględnie konieczna jest pilna konsultacja psychiatryczna oraz rozpoczęcie odpowiedniego leczenia i postępowania – niezależnie od czasu trwania objawów depresji. Nie zawsze osoba z myślami samobójczymi musi być hospitalizowana psychiatrycznie (lęk przed hospitalizacją jest wtedy częstą przyczyną unikania wizyty u psychiatry). Lekarz psychiatra, badając pacjenta, ocenia m.in. jego stan psychiczny, ryzyko samobójstwa, nasilenie myśli samobójczych i możliwości radzenia sobie z nimi, możliwości wsparcia otaczających osób. Ocenia także przebieg i skuteczność dotychczasowego leczenia i podejmuje decyzję co do jego dalszego leczenia w warunkach ambulatoryjnych, ewentualnie kieruje go na hospitalizację psychiatryczną.
Nasilone myśli i tendencje samobójcze są stanem bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia. Należy wtedy bezwzględnie zgłosić się w trybie natychmiastowym do lekarza psychiatry w poradni zdrowia psychicznego lub innej ambulatoryjnej jednostce, a jeśli nie ma takiej możliwości, należy bezpośrednio zgłosić się do izby przyjęć szpitala psychiatrycznego. W tym przypadku nie jest koniecznie skierowanie na hospitalizację psychiatryczną.
Wśród czynników ryzyka samobójstwa należy wymienić przede wszystkim duże nasilenie poczucia beznadziejności. Inne cechy depresji, które wymagają szczególnej uwagi zarówno personelu medycznego, jak i osób z otoczenia chorego, to:
W przypadku depresji podstawową metodą diagnostyczną, która pozwala ustalić rozpoznanie, jest dokładne badanie psychiatryczne i wywiad (rozmowa z pacjentem, w miarę możliwości też z jego bliskimi/opiekunami).
Ważne jest także diagnozowanie ewentualnych współistniejących zaburzeń psychicznych (np. lękowych, nadużywania substancji psychoaktywnych). Istotna jest ocena stanu zdrowia somatycznego oraz przeprowadzenie zestawu badań laboratoryjnych w celu wykluczenia lub potwierdzenia zaburzeń ogólnomedycznych, które mogą być przyczyną depresji lub z nią współwystępować (np. niedoczynność lub nadczynność tarczycy).
W przypadku wystąpienia depresji wskazana jest także wizyta kontrolna u lekarza rodzinnego i/lub specjalistów z innych dziedzin medycyny w celu pełnej oceny stanu zdrowia chorego i oceny dotychczasowego leczenia przewlekłych chorób somatycznych występujących u pacjenta.
Niekiedy depresja bywa objawem innego zaburzenia psychicznego – w takiej sytuacji najczęściej chodzi o chorobę afektywną dwubiegunową. Na podstawie wywiadu z pacjentem wyklucza się więc lub potwierdza obecność typowych dla tej choroby, występujących poza depresją, okresów między innymi podwyższonego nastroju i zachowań związanych ze zwiększoną energią, aktywnością, pomysłowością, wytrzymałością na wysiłek oraz ze zmniejszoną potrzebą snu. Okresy takie, w zależności od nasilenia oraz ilości objawów, nazwa się hipomanią lub manią.
W diagnostyce depresji stosuje się również specjalne kwestionariusze i testy, między innymi: inwentarz depresji Becka, skalę depresji Hamiltona, skalę Montgomery-Asberg. Bez badania psychiatrycznego samo badanie kwestionariuszowe nie jest wystarczające do rozpoznania lub wykluczenia depresji, ale jest pomocne w ocenie stopnia jej nasilenia i monitorowania przebiegu jej leczenia.
Poznaj Objawy Nerwicy Lękowej Nerwica lękowa to zaburzenie, w którym wiodącym objawem jest lęk. Pojawia się on w różnych sytuacjach i z różnym natężeniem, powodując przy tym objawy somatyczne. Lęk często jest opisywany przez pacjentów w dwóch kategoriach: jako lęk dotyczący wydarzeń (najczęściej jako lęk przed śmiercią własną lub kogoś z rodziny) lub lęk nieuzasadniony. Ten nieokreślony lęk zwykle także dotyczy osób lub wydarzeń, jednak pacjenci mają do takiego rozumienia utrudniony dostęp z powodu różnych doświadczeń i emocji. Potrafią powiedzieć, że przeżywają lęk, ale trudno im połączyć emocje z obiektem lęku. Paradoksalnie, często pacjenci z zaburzeniami lękowymi pokazują, że mają bogate życie wewnętrzne, są empatyczni, wrażliwi, potrafią nazywać emocje, jednak jest obszar i ich własnym życiu psychicznym, który jest dla nich samych niedostępny.
Im bardziej nie mają dostępu do własnych nieświadomych obszarów, tym bardziej obawy ulegają nasileniu. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że mechanizmowi "błędnego koła" towarzyszy cała gama mechanizmów obronnych, które mają za zadanie ochronę przed trudnymi treściami. Czasem lęk jest tak silny, że konieczne jest włączenie leczenia farmakologicznego, gdyż objawy na tyle paraliżują życie pacjenta, że nie jest on w stanie funkcjonować w domu, w pracy, wśród ludzi.
Przypomnijmy bardziej szczegółowo objawy typowe dla zaburzeń lękowych. Wyróżnia się trzy grupy objawów nerwicowych. Należą do nich:
Objawy Somatyczne - Fizyczne Nerwicy
czyli dotyczącymi ciała, mogą być bóle i dolegliwości związane ze zwiększony napięciem wewnętrznym, np.
- bóle i zawroty głowy,
- bóle żołądka,
- bóle i kołatanie serca,
- bóle kręgosłupa,
- drżenie kończyn,
- nagłe uderzenia gorąca,
- zaburzenia równowagi,
- zaburzenia seksualne,
- bezsenność,
- wymioty,
Objawy Nerwicowe Dotyczące Sfery Poznawczej
- powstawanie zaburzeń pamięci i koncentracji uwagi,
- natrętne myśli,
- przymus powtarzania tych samych czynności,
- derealizacja czyli zmiany w postrzeganiu rzeczywistości.
- nieuzasadniony lęk,
- nieokreślony niepokój,
- napady paniki,
- fobie,
- ogólne przygnębienie,
- apatia,
- brak motywacji,
- utrata możliwości odczuwania przyjemności,
- poirytowanie,
- labilność emocjonalna.
Przyczyny Nerwicy Lękowej
Po zgłoszeniu się do terapeuty pacjenci bardzo często przedstawiają konkretne, logiczne rozumienie tego, co się z nimi dzieje, jak przeżywają swoją sytuację, jednak po pewnym czasie, w trakcie leczenia, przyznają, że już od dawna czuli, iż warto by było zająć się jakimiś wydarzeniami, coś poukładać, przepracować, od czegoś odpocząć, podjąć jakąś aktywność, jednak istniały takie okoliczności zewnętrzne i wewnętrzne, które nie pozwalały na swobodę działania. Doświadczenie pokazuje, że przyczyna nerwicy lękowej leży głębiej, nie tyle w ciele, co w duszy. Funkcjonowanie w dwóch rzeczywistościach - powinności i woli - czasem bywa bardzo konfliktowe. Jedni radzą sobie lepiej inni gorzej z różnego rodzaju presją, zarówno z własnej strony, jak i z przeżywanymi naciskami płynącymi z otoczenia. Jeśli obszary konfliktów wewnętrznych są bardzo silne, ważne dla pacjenta, trudno wtedy podejmować decyzję bez poczucia winy, trudno o dokonywanie wyboru bez przeżywania silnej utraty dotyczącej tego, co zostaje pominięte. Na co dzień często nie zastanawiamy się nad takimi wewnętrznymi dylematami, nie słuchamy uważnie siebie, nie ma na to czasu. Jednak nasza psychika rządzi się swoimi prawami i wcześniej czy później zakomunikuje, że jest coś, nad czym trzeba się pochylić, czym trzeba się zająć. Zagłuszanie emocji powoduje, że te trudne treści dają o sobie znać w inny sposób, czyli poprzez lęk.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja jest wiodącą przyczyną niesprawności i niezdolności do pracy na świecie oraz najczęściej spotykanym zaburzeniem psychicznym. Choruje na nią w ciągu całego życia kilkanaście procent populacji osób dorosłych. Choroba ta dotyka dwa razy częściej kobiet. Co dziesiąty pacjent zgłaszający się do lekarza pierwszego kontaktu z powodu innych dolegliwości ma pełnoobjawową depresję, a drugie tyle osób cierpi z powodu pojedynczych objawów depresyjnych. Niestety ponad połowa tych przypadków pozostaje nierozpoznana, a spośród osób z rozpoznaną depresją jedynie połowa otrzymuje adekwatne leczenie. Z tego względu niezwykle ważną dla każdego (nie tylko dla lekarza) kwestią jest znajomość natury i objawów depresji oraz podstaw jej diagnostyki i leczenia.
DEPRESJA
Depresja to choroba, którą można i należy leczyć, jej objawy mogą mieć charakter zarówno nawracający, jak i przewlekły. Obecnie dostępne są coraz lepsze metody terapii, które z jednej strony zapewniają większą skuteczność, a z drugiej – są coraz mniej obciążające.
Jakie są jej objawy?Stopniowa utrata radości życia i odczuwania przyjemności, umiejętności cieszenia się rzeczami i wydarzeniami, które do tej pory były odczuwane jako radosne, aż do całkowitego ich zaniku (anhedonia). Obniżenie nastroju i przeżywania, połączone ze zobojętnieniem („jest mi wszystko jedno, co się dzieje i co się stanie”), poczucie pustki. Czasami zmienny (labilny), drażliwy nastrój, trudność w kontrolowaniu włtroju oraz smutek (mające głęboki i przenikliwy charakter, doświadczane przez większość czasu), płacz, który coraz trudniej kontrolować, a czasami niemożność panowania nad własnymi emocjami, impulsywność niezgodna z dotychczasowym zachowaniem.
Ograniczenie aktywności życiowej, stopniowa utrata dotychczasowych zainteresowań, trudności w podejmowaniu różnych czynności i działań, aż do skrajnego zaniechania tych czynności (abulia) – na przykład niemożność wstania z łóżka, wykonania najprostszych czynności higienicznych, jak ubranie się, umycie, uczesanie. Stopniowa utrata energii życiowej i zmniejszenie wrażliwości na bodźce emocjonalne (apatia). Wzmożona męczliwość, przewlekłe zmęczenie z ograniczeniem codziennej aktywności. Czasami pobudzenie psychoruchowe z poczuciem zwiększonego napięcia wewnętrznego, niepokoju oraz niemożnością znalezienia sobie miejsca.
Myślenie depresyjne to pesymistyczna ocena własnej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, utrata poczucia własnej wartości, zaniżona samoocena, poczucie bycia bezwartościowym, niepotrzebnym. Czasami urojenia depresyjne (fałszywe sądy, w których prawdziwość pacjent wierzy, pomimo daremnych prób skonfrontowania go z rzeczywistością) dotyczące poczucia winy, bycia grzesznym, karanym, skazanym, czy też dotyczące biedy, ubóstwa, braku jakichkolwiek perspektyw na przyszłość dla siebie i rodziny. Obecność takich urojeniowych myśli jest bezwzględnym wskazaniem do konsultacji u psychiatry.
Lęk wprawdzie nie jest typowym objawem depresji, ale bardzo często jej towarzyszy. Pacjentowi, choć ma poczucie stale utrzymującego się lęku, trudno określić, czego konkretnego się boi (lęk nieokreślony). Lęk niejednokrotnie ma charakter przewlekły, jego nasilenie stopniowo narasta i zmniejsza się (lęk wolno płynący), często jest umiejscawiany przez pacjenta gdzieś w środku ciała, na przykład w klatce piersiowej.
Narastające poczucie utraty sensu życia, bezsens życia, poczucie beznadziejności, myśli rezygnacyjne, myśli o śmierci. Może to być pragnienie śmierci drogą naturalną („chciałbym usnąć i więcej się nie obudzić”, „proszę Boga o śmierć”, „chciałbym ulec jakiemuś wypadkowi”), aż do myśli o popełnieniu samobójstwa. Myśli samobójcze pojawiają się często wbrew woli pacjenta, który stara się sobie z nimi radzić, ignorować je, ale z czasem staje się to coraz trudniejsze. Często wtedy pacjent „woła o pomoc”, m.in. informując o tym otaczające osoby. W skrajnych przypadkach pacjent zaczyna myśleć, w jaki konkretny sposób popełni samobójstwo (tendencje samobójcze). Może być ono szczegółowo zaplanowane, ale też może być impulsywne – nieplanowane i nagłe. Myśli rezygnacyjne, o śmierci, o samobójstwie również są bezwzględnym wskazaniem do konsultacji psychiatrycznej.
W przebiegu depresji często występują też inne mniej typowe dolegliwości, które często utrudniają właściwe rozpoznanie i bywają przyczynami błędów diagnostycznych. Wśród nich należy wymienić następujące grupy objawów:
- Zaburzenie koncentracji uwagi, poczucie pogorszenia pamięci i funkcji poznawczych, które stopniowo ustępują wraz z postępującym leczeniem depresji i poprawą nastroju.
- Zaburzenia snu w depresji przejawiają się często trudnościami w zasypianiu i utrzymaniu snu, sen często jest płytki, przerywany. Charakterystyczne dla depresji jest również częste budzenie się w godzinach porannych (3.00–5.00 rano) z możliwością ponownego zaśnięcia przy mniejszym nasileniu depresji, albo z niemożnością ponownego zaśnięcia u osób z depresją w znacznym stopniu nasilenia. Zaburzenia snu w przypadku depresji mogą również występować pod postacią nadmiernej senności zarówno nocnej, jak i w ciągu dnia. Trudno się wtedy wybudzić ze snu nocnego, pacjenci twierdzą, że „przesypiają całą noc i cały dzień” z krótkimi przerwami.
- Często występuje zmniejszenie lub utrata apetytu. Pacjenci często mówią, że jedzą na siłę, zmuszają się, bo wiedzą, że trzeba, albo że jedzenie pozbawione jest smaku. Towarzyszy temu czasem znaczna utrata wagi ciała (kilka kilogramów w ciągu miesiąca). Czasami jednak depresji może towarzyszyć nadmiernie łaknienie, objadanie się nietypowe dla dotychczasowego zachowania (zwłaszcza słodkimi pokarmami), co w połączeniu z brakiem aktywności fizycznej może prowadzić do zwiększenia masy ciała. W tej sytuacji mówimy o tak zwanej atypowej depresji.
- Spadek libido (popędu seksualnego) – brak ochoty na seks zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn często występuje w depresji. Zmniejszenie lub utrata zainteresowań sferą seksualną może nasilać depresyjne poczucie zmniejszenia własnej wartości, kobiecości, męskości, atrakcyjności. A to z kolei zwrotnie może wpływać na jeszcze większe osłabienie libido. Życie seksualne nie sprawia przyjemności, nie daje satysfakcji. Może to dodatkowo nasilać przeżywanie depresji. Zaburzenia seksualne towarzyszące depresji najczęściej ustępują wraz z poprawą nastroju przy leczeniu odpowiednimi lekami.
- U kobiet mogą wystąpić zaburzenia cyklu płciowego i zaburzenia miesiączkowania
- Dla typowych postaci depresji charakterystyczne jest tzw. dobowe wahanie samopoczucia. Pacjenci zazwyczaj gorzej czują się w godzinach porannych, południowych i bardzo trudno im jest rozpocząć dzień. W godzinach wieczornych mają wrażenie nieco lepszego samopoczucia i aktywności. W procesie postępującego leczenia depresji wieczorne godziny lepszego samopoczucia „wydłużają się” w kierunku najpierw godzin południowych, a potem rannych. Ale są też pacjenci z depresją, którzy lepiej czują się w godzinach porannych niż wieczornych, albo też nie mają poczucia dobowych wahań swojego nastroju.
- czynniki biologiczne (np. czynniki genetyczne, zmiany poziomu neuroprzekaźników w mózgu, stan zdrowia somatycznego, choroby przewlekłe, uzależnienia),
- czynniki psychologiczne (np. stresujące wydarzenia życiowe i sposoby radzenia sobie z nimi, relacje małżeńskie, rodzinne i relacje z innymi osobami),
- czynniki społeczne i kulturowe (np. sieć wsparcia społecznego, poczucie samotności, sytuacja zawodowa, szkolna, materialna, mieszkaniowa).
Kiedy należy zgłosić się do psychiatry?Zawsze wtedy, gdy stan zdrowia psychicznego budzi szczególny niepokój danej osoby lub otaczających ją ludzi.
Jeśli objawy depresji o niewielkim lub umiarkowanym nasileniu utrzymują się przez 2–4 tygodnie, niezależnie od wywołujących je przyczyn, wskazana jest konsultacja psychiatryczna. Jeśli ich nasilenie jest znaczne, konsultacja psychiatryczna powinna się odbyć jak najszybciej. Jeśli objawy depresyjne utrzymują się zaledwie 2–3 dni, ale ich występowanie powtarza się często lub cyklicznie (np. co miesiąc), także wskazana jest wizyta u psychiatry.
Do poddania się badaniom w kierunku depresji powinny skłonić między innymi następujące stany: chroniczna (tj. trwająca ponad miesiąc) bezsenność, przewlekły ból, przewlekłe choroby somatyczne (np. cukrzyca, choroba niedokrwienna serca i stany przed- czy pozawałowe, niedoczynność i nadczynność tarczycy), choroby neurologiczne (w tym udar mózgu), niewyjaśnione objawy somatyczne, częste wizyty u lekarza nieprzynoszące diagnozy lub poprawy samopoczucia pacjenta, okres poporodowy, nadużywanie i uzależnienie od substancji psychoaktywnych, ciężkie stresujące wydarzenia życiowe.
Nawet w przypadku pojawienia się pojedynczych myśli samobójczych, nad którymi pacjent ma poczucie kontroli, bez tendencji samobójczych – bezwzględnie konieczna jest pilna konsultacja psychiatryczna oraz rozpoczęcie odpowiedniego leczenia i postępowania – niezależnie od czasu trwania objawów depresji. Nie zawsze osoba z myślami samobójczymi musi być hospitalizowana psychiatrycznie (lęk przed hospitalizacją jest wtedy częstą przyczyną unikania wizyty u psychiatry). Lekarz psychiatra, badając pacjenta, ocenia m.in. jego stan psychiczny, ryzyko samobójstwa, nasilenie myśli samobójczych i możliwości radzenia sobie z nimi, możliwości wsparcia otaczających osób. Ocenia także przebieg i skuteczność dotychczasowego leczenia i podejmuje decyzję co do jego dalszego leczenia w warunkach ambulatoryjnych, ewentualnie kieruje go na hospitalizację psychiatryczną.
Nasilone myśli i tendencje samobójcze są stanem bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia. Należy wtedy bezwzględnie zgłosić się w trybie natychmiastowym do lekarza psychiatry w poradni zdrowia psychicznego lub innej ambulatoryjnej jednostce, a jeśli nie ma takiej możliwości, należy bezpośrednio zgłosić się do izby przyjęć szpitala psychiatrycznego. W tym przypadku nie jest koniecznie skierowanie na hospitalizację psychiatryczną.
Wśród czynników ryzyka samobójstwa należy wymienić przede wszystkim duże nasilenie poczucia beznadziejności. Inne cechy depresji, które wymagają szczególnej uwagi zarówno personelu medycznego, jak i osób z otoczenia chorego, to:
- bezsenność,
- przewlekłe dolegliwości bólowe, choroby somatyczne i neurologiczne,
- duże nasilenie objawów depresji,
- objawy psychotyczne (np. urojenia katastroficzne, nihilistyczne – poczucie braku sensu i celu życia, hipochondryczne, grzeszności i potępienia),
- pobudzenie psychoruchowe,
- nasilony lęk,
- nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych,
- istotne zaniedbanie w wyglądzie i higienie osobistej,
- wystąpienie depresji w późniejszym wieku,
- czynniki społeczne i ekonomiczne (np. żałoba, osierocenie, problemy małżeńskie, frustracje związane z pracą lub szkołą, bezrobocie, zadłużenie, konflikt z rodzicami lub dziećmi, problemy mieszkaniowe, długi, problemy prawne, osamotnienie),
- próby i tendencje samobójcze ujawnione w wywiadzie,
- samobójstwa wśród krewnych lub innych ważnych dla pacjenta osób.
- Czy w ciągu ostatniego miesiąca odczuwał/odczuwała Pan/Pani zmniejszenie zainteresowań lub osłabienie odczuwania przyjemności?
- Czy w ciągu ostatniego miesiąca czuł/czuła się Pan/Pani smutny/smutna, przygnębiony/przygnębiona, miał/miała poczucie braku nadziei?
W przypadku depresji podstawową metodą diagnostyczną, która pozwala ustalić rozpoznanie, jest dokładne badanie psychiatryczne i wywiad (rozmowa z pacjentem, w miarę możliwości też z jego bliskimi/opiekunami).
Ważne jest także diagnozowanie ewentualnych współistniejących zaburzeń psychicznych (np. lękowych, nadużywania substancji psychoaktywnych). Istotna jest ocena stanu zdrowia somatycznego oraz przeprowadzenie zestawu badań laboratoryjnych w celu wykluczenia lub potwierdzenia zaburzeń ogólnomedycznych, które mogą być przyczyną depresji lub z nią współwystępować (np. niedoczynność lub nadczynność tarczycy).
W przypadku wystąpienia depresji wskazana jest także wizyta kontrolna u lekarza rodzinnego i/lub specjalistów z innych dziedzin medycyny w celu pełnej oceny stanu zdrowia chorego i oceny dotychczasowego leczenia przewlekłych chorób somatycznych występujących u pacjenta.
Niekiedy depresja bywa objawem innego zaburzenia psychicznego – w takiej sytuacji najczęściej chodzi o chorobę afektywną dwubiegunową. Na podstawie wywiadu z pacjentem wyklucza się więc lub potwierdza obecność typowych dla tej choroby, występujących poza depresją, okresów między innymi podwyższonego nastroju i zachowań związanych ze zwiększoną energią, aktywnością, pomysłowością, wytrzymałością na wysiłek oraz ze zmniejszoną potrzebą snu. Okresy takie, w zależności od nasilenia oraz ilości objawów, nazwa się hipomanią lub manią.
W diagnostyce depresji stosuje się również specjalne kwestionariusze i testy, między innymi: inwentarz depresji Becka, skalę depresji Hamiltona, skalę Montgomery-Asberg. Bez badania psychiatrycznego samo badanie kwestionariuszowe nie jest wystarczające do rozpoznania lub wykluczenia depresji, ale jest pomocne w ocenie stopnia jej nasilenia i monitorowania przebiegu jej leczenia.